Chad Raymond, Mark Selden, and Kate Zhou (2000) Rural Resistance and Reform in China and Vietnam

This article examines the social bases of agrarian transformation during and
after the communist-led collectivization of agriculture in China and Vietnam.
The social science literature generally portrays rural people as passive, depoliticized
and dependent. Nowhere is this more true than in studies of socialist
societies that have been heavily influenced by totalitarian and authoritarian
theories. The literature focuses on the initiative and power of supreme leaders,
as well as party and state mobilization, to explain social and institutional
change. This perspective, while not uncontested, holds generally for the subject
reviewed here.’

Our central thesis, in contrast, is that the cumulative weight of rural resistance
eventually made it too costly, both economically and politically, for the
respective states of China and Vietnam to continue collectivized agriculture.
While recognizing significant differences in the structure and performance of
collectivized agriculture in Vietnam and China, this study underlines strikingly
similar tactics used by farmers to circumvent, resist and eventually, under politically
fortuitous conditions, contribute to the elimination of the core institutions
of collective agriculture and expand the scope of the market and household economies.
We consider, in short, the interplay of resistance from below and the
roles of party and state in generating fundamental social change.

If everyday resistance succeeds in dividing ruling groups, it has the
capacity to contribute to and shape far-reaching social change. Yet if Vietnamese
and Chinese villagers have manifested surprising strength in generating
system change, this should not blind us to the fact that they have yet to institutionalize
their power in a manner that will guarantee their future participation in
decisive political processes.

Chad Raymond, Mark Selden, and Kate Zhou (2000) The Power of the Strong: Rural Resistance and Reform in China and Vietnam. China Information 14 (2): 1-30

Ly H Chu (2014) Tóm tắt những hạn chế của các cách tiếp cận trong nghiên cứu chủ đề giai tầng ở Việt Nam

Các bàn luận về chủ đề giai tầng của các học giả trong nước (establishment) thường thống nhất với quan điểm của Nhà nước về giai tầng được ghi trong Hiến pháp. Trong các nghiên cứu của các học giả ngoài nước (independent/non-establishment), chủ đề chính được quan tâm là mối liên hệ của sự hình thành giai tầng (social class) và quá trình dân chủ hóa ở Việt Nam. Cả hai cách tiếp cận đều có một số điểm hạn chế.

Trong nghiên cứu xã hội học trong nước, những đề tài về phân tầng, cấu trúc, tầng lớp xã hội không có nhiều nếu không muốn nói là hiếm hoi trong suốt những năm 1990 và 2000. Viện Xã hội học và Tạp chí Xã hội học ra đời năm 1983, nhưng theo quan sát của giáo sư Trịnh Duy Luân (2004) thì phải đến năm 1992 khái niệm phân tầng xã hội mới được sử dụng lần đầu tiên. Nghiên cứu của giáo sư Tương Lai năm 1993 dường như là nghiên cứu trong nước duy nhất mà tác giả đưa ra phân tích về bất bình đẳng thu nhập không với tư cách là một hệ quả không thể tránh khỏi và vô hại của kinh tế thị trường, mà là sự thách thức đối với nhà nước trong việc bảo đảm các mục tiêu công bằng xã hội. Ngoài nghiên cứu của giáo sư Tương Lai, nghiên cứu của tiến sỹ Đỗ Thiên Kính năm 2010 là nghiên cứu trong nước thứ hai về phân tầng xã hội sau Đổi mới. Nghiên cứu này có nhiều điểm giá trị, nhất là việc cho thấy rằng nghề nghiệp đã trở thành một chỉ báo xã hội học ý nghĩa cho nghiên cứu về các khác biệt xã hội. Tuy nhiên, nó có hai hạn chế lớn. Một là, tầng lớp xã hội mới chỉ được nhìn nhận như là một chỉ báo điều kiện sống chứ chưa được nhìn nhận như là một chỉ báo cơ hội sống. Nghiên cứu chỉ đưa ra những phân tích di động xã hội nội thế hệ (sự chuyển đổi nghề nghiệp của cá nhân trong vài năm) chứ không có những phân tích di động xã hội liên thế hệ (so sánh tương quan nghề nghiệp của cha mẹ và của con cái) cần thiết để phân tích bất bình đẳng về cơ hội sống. Hai là, người nghiên cứu đưa ra những lập luận thống nhất với quan điểm nhà nước về phân tầng xã hội hợp lý theo kiểu cấu trúc – chức năng (xem ngay dưới đây).

Vì sao vấn đề giai tầng không được quan tâm nghiên cứu ở trong nước? Tôi thử đề xuất ba vấn đề. Một là, có lẽ vì cứ nhắc đến giai cấp là người ta nghĩ ngay đến quan điểm Marxist về xung đột và đấu tranh giai cấp, về sự bóc lột của giai cấp thống trị đối với giai cấp bị trị. Trên thực tế, Đảng đã dựa trên quan điểm này để tập hợp nông dân chống lại các 'giai cấp bóc lột' bao gồm 'địa chủ' trong cuộc cải cách ruộng đất năm 1956. Nhưng khi cuộc cải cách này kết thúc, thì từ đó đến nay, trong Hiến pháp, cấu trúc xã hội của Việt Nam luôn được coi là bao gồm hai giai cấp công nhân – nông dân cùng một tầng lớp trí thức liên minh với nhau, mà không tồn tại các giai cấp đối chọi với nhau. Như thế, nhắc đến bất bình đẳng giai cấp là gợi lại những sai lầm của cải cách ruộng đất, cũng như mâu thuẫn với quan điểm của Nhà nước được ghi trong Hiến pháp.

Hai là, nghiên cứu theo dòng Marxist ở các xã hội hậu xã hội chủ nghĩa, như của Djilas (1957), coi người trong Đảng như là tập hợp thành một giai cấp mới. Giai cấp được gọi là tư bản đỏ này nắm quyền lực chính trị đối với nguyên liệu sản xuất và không khác gì giai cấp tư sản ở các nước tư bản, đối chọi với toàn bộ những người dân thường bị bóc lột. Những bình luận của ông Nguyến Kiến Giang (1995) hay Hayton (2010) về quan chức cấp cao ở Việt Nam trong thời kỳ Đổi mới thống nhất với quan điểm của Djilas (1957). Tất nhiên, cách tiếp cận về giai cấp như thế bị coi là sai trái và nguy hiểm với sự ổn định xã hội, nhất là khi, theo bình luận của Abuza (2001), Đảng coi quyền lực chính thống của mình đồng nghĩa với sự ổn định chính trị và xã hội của đất nước.

Ba là, một số học giả nước ngoài như Gainsborough (2002) hay Heberer (2003) đi theo hướng tiếp cận là gắn giai tầng với thái độ và hành động chính trị. Cụ thể, họ muốn tìm hiểu vai trò của các giai tầng xã hội trong việc thúc đẩy quá trình dân chủ hóa. Theo họ, nếu các giai tầng được hình thành thì sẽ đem lại những biến chuyển xã hội và theo đó là những biến chuyển về mặt chính trị. Cách tiếp cận này tất nhiên cũng không thể được chấp nhận ở trong nước.

Vậy thì các học giả trong nước bàn về chủ đề giai tầng như thế nào? Từ các bài bình luận, tổng hợp của các tác giả ở các viện, học viện nghiên cứu (ví dụ như Nguyen KM 2007; Nguyen TTu 2007; Ngo NT 2012; Nguyen Dta 2010), có thể thấy nổi bật lên hai lập luận thường được sử dụng để hợp lý hóa quan điểm của Nhà nước về phân tầng xã hội và các khác biệt xã hội. Lập luận thứ nhất là, các vị trí cao - thấp trong xã hội là kết quả khách quan của sự khác biệt giữa các thành viên trong xã hội về khả năng bẩm sinh, sự cố gắng, và những đóng góp của họ. Người giỏi hơn, có ích hơn thì được hưởng lợi nhiều hơn và ngược lại. Lập luận thứ hai là, mỗi giai cấp hay mỗi tầng lớp bao gồm những người làm đủ mọi ngành nghề và ở các vị trí khác nhau, có người giàu, người nghèo, vì thế tựu chung lại các giai tầng này ngang bằng với nhau và không đối chọi.  Ví dụ, theo Ngo NT (2012), giai cấp nông dân bao gồm cả các nông dân tỷ phú lẫn những người làm đồng thuê, hay theo Nguyen TT (2007), nhóm xã hội trung lưu thì là tập hợp của tất cả các thành phần ưu tú đến từ tất cả các giai cấp và tầng lớp trong xã hội.

Tuy lập luận mà các tác giả trong nước kể trên đưa ra ít được dựa trên cơ sở lý thuyết hay bằng cớ thực nghiệm, có thể thấy trong lập luận thứ nhất có dáng dấp của một số học thuyết như thuyết chức năng về phân tầng xã hội của Davis và Moore (1945), thuyết Darwin xã hội, thuyết giải thích di động xã hội dựa trên khác biệt về trí thông minh bẩm sinh (ví dụ như của Nettle 2003; Saunders 2012) hay thuyết cá nhân (Giddens 1991). Những thuyết này, vô tình hay hữu ý hợp lý hóa bất bình đẳng xã hội, hoặc là đã hoàn toàn lỗi thời, hoặc đã mất dần tầm ảnh hưởng trên thế giới (xem các bình luận của Collins 1971; Breen & Goldthorpe 2001; Savage & Egerton 1997; Sullivan et al. 2013; Nisbett et al. 2012; Savage 2000: 105). Lập luận thứ hai cũng hoàn toàn không có cơ sở khoa học. Không thể lấy định nghĩa về giai cấp nông dân - công nhân mà nhà nước sử dụng làm công cụ ý thức hệ - chính trị làm công cụ phân tích, bởi các nhóm được gọi là công nhân hay nông dân này chỉ có thể coi là các nhóm đồng nhất về mặt lịch sử - chính trị cho trường hợp cụ thể của Việt Nam, chứ không thể coi là các nhóm đồng nhất về mặt kinh tế, văn hóa, xã hội theo các lý thuyết khoa học về phân tầng xã hội.

Mối quan tâm chủ yếu của các học giả ngoài nước là vai trò của các tầng lớp xã hội trong việc thúc đẩy những biến chuyển xã hội. Phân tích của các học giả như Gainsborough (2002) theo cách tiếp cận ý thức giai cấp – hành động chính trị có những đóng góp quan trọng vào hiểu biết về xã hội Việt Nam sau Đổi mới. Tuy nhiên, cách tiếp cận này còn tồn tại một số điểm hạn chế. Thứ nhất, cách tiếp cận này không khỏi bị chi phối bởi quan điểm chính trị của người nghiên cứu, đó là tin rằng, cải cách chính trị ở Việt Nam là tất yếu. Việc quá chú trọng đến một viễn cảnh về những biến chuyển xã hội theo một chiều hướng định sẵn có thể là trở ngại cho việc tìm hiểu sâu về sự tiếp nối và tái sản sinh xã hội, trong khi cần hiểu thấu đáo về xã hội hiện thời trước khi có thể bàn đến vấn đề thay đổi xã hội. Thứ hai, nếu cứ tiên quyết gắn vấn đề giai cấp – tầng lớp với vai trò chính trị của nó, thì nhiều khi lại có tình trạng vì không thấy hay không dự báo được vai trò chính trị của các giai cấp nên phủ nhận là có tồn tại giai cấp. Đây là một trong những cách lập luận thường được sử dụng nhằm phủ nhận ý nghĩa của nghiên cứu về giai tầng trong xã hội học trên thế giới (xem nhận định của Chauvel 2006). Thứ ba, có thể việc quá tập trung vào mặt chính trị khiến cho những cách tiếp cận không đưa chính trị vào trung tâm - những cách tiếp cận khác Marxist, chưa được đưa vào xem xét và ứng dụng trong nghiên cứu giai tầng. Trong khi đó, rất nhiều nghiên cứu trên thế giới sử dụng các cách tiếp cận khác Marxist, như các cách tiếp cận của Weber, Goldthorpe hay Bourdieu, chỉ ra rằng bất bình đẳng có thể được phân tích và giải thích một cách sâu sắc, mà không nhất thiết phải nhìn nó chỉ với quan điểm Marxist là những đối chọi và xung đột trong quan hệ giai cấp về mặt sở hữu tư liệu sản xuất.

Ly H Chu (2016) Social class influences on life chances in post-reform Vietnam

Theda Skocpol (1982) Peasant mobilisation for the Vietnamese revolution

There is no reason why organized revolutionary movements, once on the scene, cannot appeal to many different kinds of agrarian cultivators, including "traditional" ones. This certainly was what the Vietnamese Communists succeeded in doing. In mountainous areas, they mobilized minority ethnic groups, peasants, and notables together by appealing to their fears of ethnic exploitation. In northern Vietnam, they mobilized peasants by displacing the French and by pushing aside within the communal villages the exploitative landlords and the Confucian notables. And in southern Vietnam they mobilized peasants-including..., the rice sharecroppers-by seizing and redistributing large land holdings and by organizing local associations to support peasant livelihood and defend their possession of the redistributed land… The historical record shows that peasant-based revolutions have (alternatively or simultaneously) received support both from peasants economically or politically threatened by newly penetrating capitalist forces and from agrarian cultivators involved in export-agricultural production. In Vietnam, for example, the revolution gained support from northern peasants resentful of French colonial controls, and also from southern peasants set in opposition to the great landlords who dominated the export-oriented rice economy. The Vietnamese Communists were able to sink roots in both groups, drawing from them resources to wage prolonged revolutionary war. 

The Vietnamese Revolution also grew out of the impact of colonialism upon the politics of indigenous middle-class Vietnamese, who became modern-educated, yet were denied important elite posts in the French-dominated colonial state. Nationalist and revolutionary political movements were the predictable result. Thereafter, the progress, even survival, of these movements depended upon a weakening of French power-and that came only with the interimperialist military rivalries of World War 11. The Japanese captured colonial Vietnam and in 1945 displaced the Vichy French administrators, only themselves to face defeat soon thereafter at the hands of the United States and Britain. The disruptions-and ultimate vacuum-of state power during World War I1 gave the Vietnamese Communists an ideal opportunity to claim the nationalist mantle, to assert sovereignty on the heels of the departing Japanese, and finally to mobilize Vietnamese peasants (especially in the North) to resist France's attempt to reimpose colonial control. 

Thus, the military and political reverberations of imperialist expansion contributed crucially to the emergence and success of the Chinese and Vietnamese revolutions. Without the breakdown of the imperial and colonial regimes, without the emergence of organized revolutionary parties, and without the openings created for them by interimperialist military rivalries, the peasants of China and Vietnam could not have been mobilized for revolution. And given the local agrarian structures of China and Vietnam, the peasants could not have become revolutionary in the absence of direct mobilization.

Theda Skocpol (1982) Review: What Makes Peasants Revolutionary? Comparative Politics 14(3): 351-375

Jane Fisher, Thach Duc Tran, Trang Thu Nguyen, Tuan Tran (2012) Common perinatal mental disorders and alcohol dependence in men in northern Viet Nam

This study is to our knowledge the first to establish the prevalence and correlates of common perinatal disorders and alcohol dependence in men in a low or lower-middle income country and in Viet Nam.

We found that the prevalence of PCMD [perinatal common mental disorders of depression and anxiety] in men(17.7%) was less than that in women in this setting (29.9%) (Fisher et al., 2010), but that alcohol dependence, which was not found in women, was widespread in men in both rural and urban areas (33.8%).

The prevalence of any depressive disorder in men in this study (12.6%) is higher than the pooled prevalence in high-income countries (9%) (Paulson and Bazemore, 2010) and much higher than in the studies which used the same diagnostic assessment in well-resourced Asian countries:Singapore(1.8%) (Cheeetal.,2004) and HongKong(3.1%) (Laietal.,2010).

As others have found, alcohol dependence was highest among men occupying the lowest socioeconomic position.

Non-psychotic mental health problems in men have been neglected not only in Viet Nam but also in other resource-constrained countries. The results of this study suggest strongly that perinatal mental health problems represent a significant public health concern not only among women but also among men in northern Viet Nam. These data suggest that interventions should not be confined to women, but should also include men and should be combined with community-based strategies to reduce alcohol misuse and family violence

Jane Fisher, Thach Duc Tran, Trang Thu Nguyen, Tuan Tran (2012) Common perinatal mental disorders and alcohol dependence in men in northern Viet Nam, Journal of Affective Disorders 140: 97-101

Jane R.W. Fisher, Huong Thu Thi Tran and TuanTran (2007) Mental health during and after pregnancy and links to socioeconomic conditions

There is emerging evidence that poor mental health is common in women in the postpartum year in Vietnam. Two detailed investigations using psychological autopsies to investigate maternal deaths (defined as those occurring during pregnancy or up to 42 days postpartum) in ten provinces have found that 8% to 16.9% are by suicide, which is exceptionally high by world standards [16,17]. Fisher et al. [18] found that 32.7% of 506 women attending immunisation clinics with their six week old babies scored in the clinical range of >12 on a translated and culturally verified version of the Edinburgh Postnatal Depression Scale [EDS] and 19% expressed explicit ideas that they did not want to go on living. Tran Tuan et al. [19] found that 20% of the 2000 mothers of six to eighteen month old infants surveyed for the Vietnam arm of the Young Lives Project, an investigation of childhood poverty, met screening criteria for psychiatric clinical caseness on the locally validated WHO SRQ 20. Both of these studies surveyed representative samples of women who had recently given birth. Given that depression during pregnancy is a risk factor for depression after childbirth, these data indicate that antenatal depression might also be common in Vietnamese women.

[In this study's cohort] higher EDS scores indicating lower mood were associated with psychological and social adversity including experiencing criticism and coercion in the intimate partnership, overcrowded living conditions, low security of employment and unwelcome pregnancy. Although few women reported symptoms of sufficient severity to suggest clinically significant disturbance, these data indicate that these factors may contribute cumulatively to causing more severe mood disturbance and associated disability.

Jane R.W. Fisher, Huong Thu Thi Tran and TuanTran (2007) Relative socioeconomic advantage and mood during advanced pregnancy in women in Vietnam,  International Journal of Mental Health Systems 1: 3

Tai-lok Lui (2005) Middle-class politics in contemporary China

The middle class in China’s major cities — which is often expected to be a social force to bring about democratization and an open society — is likely to be a source of disappointment to the optimists, at least in the near term. My interviews with professionals, managers, and administrators in Shanghai reveal that they are low-profile liberals, if not conservatives. True, they are well aware of rising  social  inequalities,  regional  imbalances,  corruption,  and  other  social problems. They understand that the political environment is far from satisfactory and they would like a more responsive and accountable government. Yet,they will not push for democratization; in fact, it is not even high on their list of priorities of future changes. They prefer gradual reform, meaning a slow process of the loosening of existing authoritarian governance. Their conservatism is, in a way, understandable. Their interests are firmly rooted in the existing economic structure and they are eager to preserve what they have earned in recent years. Although many of those I interviewed were uneasy about the glaring gap between the rich and the poor, and express their concern about the welfare of the needy, on the whole they feel they deserve the level and the kind of material rewards they have attained.

Attempts to quicken the pace of liberalization and democratization in China will almost certainly scare the middle class away from politics. In fact, it is often when confronted by the authoritarian state that the middle class takes a pro-liberalization stance. Thus, middle-class politics (more appropriately, a kind of nascent middle-class politics) is two-faced. On the one side, it is a soft challenge to the Chinese authoritarian state. It will be a social force to promote liberalization and during such a process of liberalization we may see the emergence of civic and pressure groups that will loosen the existing top-down authoritarian control in many aspects of social life in China. On the other side, as noted above, the middle class is more conservative when it comes to concrete state policies and the direction of future economic and political reform. Middle-class politics as such does not guarantee the fostering of the kind of democratization that will truly empower those who are suffering in the course of the capitalization of the Chinese economy, namely, workers and peasants. Nor will middle-class politics necessarily include the interests of the poor in their political platform and re-form agenda. Middle-class politics, unless re-articulated to more radical ideology brought about by dramatic changes in the structural setting at a critical conjuncture, is primarily about the interests of the middle class.

The rise of the middle class and the gradual emergence of middle-class politics in China are no substitute for agitation and resistance from below. Paradoxically, what is absent in contemporary Chinese politics is a true representation of the interests of the oppressed in the existing political structure.

Tai-lok Lui (2005) Bringing class back in, Critical Asian Studies, 37(3): 473-480

Catherine Locke, Nguyễn Thị Ngân Hoa and Nguyễn Thị Thanh Tâm (2012) The plights of low-income migrants: family, marriage, children upbringing

'Low-income migrants acknowledge that spousal separation impinges on marital affection and conjugal intimacy but have to put their anxieties aside in the face of needing to secure their families’ economies. Mai says “We are rural people, what can I say about love? . . . We did not think about love or our emotions.”'

Catherine Locke, Nguyễn Thị Ngân Hoa and Nguyễn Thị Thanh Tâm (2012) Struggling to Sustain Marriages and Build Families Mobile Husbands/Wives and Mothers/Fathers in Hà Nội and Hồ Chí Minh City,  Journal of Vietnamese Studies, 7(4): 63-91

Nguyen Thi Nguyet Minh (2012) Migrant domestic workers in Hanoi

'... the rural-urban differentiation has been increasing and the movement of rural migrants into domestic service and their experiences at work are part of this process. The rural domestic workers migrated as a result of the rural-urban disparity within Vietnam. In the course of migration, they were again confronted with a hierarchical order in the urban labor market, being channelled into its lower-end sectors with demeaning occupations like domestic work. Working in the intimate home sphere of urban families, the domestic workers experienced intensely this rural-urban hierarchy to an even greater degree. It was there that their rural personhood was consumed, scrutinized, supervised, and looked down on at the same time. It was there that they were relegated to their proper place and expected to serve. The social relations within domestic service in Vietnam thus represent a major shift from the ideology of an equal and classless society of the state socialist period, which the country still pursues in theory.

The migratory experiences of the domestic workers showed contradictions. As migrants, they aspired to improve their life or the life chances of their children by migrating to the city. Yet they were confronted with a pronounced hierarchy in the urban workplace, which reinforced their marginalized status. Young migrant domestic workers might wish to escape from the restrictions of village life, yet were even more highly controlled in the city. It was indeed a case of thwarted aspirations. On the other hand, in order to be able to provide for their family, many domestic workers had to leave it; to be able to bring their children up, they were supposed to devote themselves to the care of other people’s children. They were not in a position to “both live with (their) family and support it.” In the words of Mary Romero, they are “restricted to the most basic ‘mothering’ agenda of sending money home to house, feed and clothe their children” while helping urban families give their children better nurturing. This arguably “determines child-rearing and socialization while reproducing class differences,” further accentuating the existing rural-urban gap.'

Nguyen Thi Nguyet Minh (2012) '“Doing Ô Sin” Rural Migrants Negotiating Domestic Work in Hà Nội', Journal of Vietnamese Studies, 7(4): 32-62.